Volgens Napoleon was de onderzoeksrechter de machtigste persoon van het rijk. Dat zegt Anne Gruwez in de documentaire ‘Ni juge, ni soumise’, terwijl ze een politiespeurder aanspoort om de sirene aan te zetten, zodat ze een beetje opschieten in het drukke Brusselse verkeer. “Opzij, kruiperige menigte,” voegt ze er grijnzend aan toe. Voor dit verbluffend portret kun je niet anders dan plaatsmaken en vol bewondering toekijken.
‘Ni juge, ni soumise’ kan mooie adelbrieven voorleggen. In 2019 werd de Frans-Belgische coproductie bekroond met de César en de Magritte voor beste documentaire. De makers Jean Libon en Yves Hinant verdienden hun sporen bij het legendarische RTBF-programma Striptease. Ze volgden Gruwez drie jaar lang in haar dagelijkse werk als Brusselse onderzoeksrechter. Ze bijten zich vast in hun onderwerp en capteren het gerechtelijke leven zoals het is zonder zelf in beeld te lopen. Het overvloedige materiaal is dankzij een ijzersterke montage verwerkt tot een spraakmakende film.
De documentaire geeft een razend interessant inkijkje in de wereld van strafdossiers. Allerhande in verdenking gestelde personen leggen een getuigenis af: een draaideurcrimineel, een zedenmisdadiger, een man die zijn vrouw heeft geslagen tot zelfs een moeder die in een psychose haar zoontje heeft vermoord. Je wordt er niet vrolijk van, van die mix van sociale miserie, culturele ontworteling, fanatiek geloof, psychische problemen en zwakbegaafdheid. Schuldbesef is er maar zelden bij en de personen hebben ook geen scrupules om voor de camera hun verhaal te doen. Het gebeurde in Brussel op klaarlichte dag. Onthutsend.
Gruwez is een heerlijk personage. Gebeten door haar werk, onverstoorbaar en resoluut, intelligent, luisterbereid, begiftigd met de gave van het woord. Ook haar kleine kantjes leren we kennen: ijdelheid, eigengereidheid en een zoete tand. In haar 2PK tuft ze door de stad, piekfijn uitgedost en meeneuriënd met de muziek. Haar huisdier: een tamme rat.
Er zit opvallend veel humor in de documentaire, want dat is de favoriete verdedigingsstrategie van Gruwez om om te gaan met de grauwe werkelijkheid. Brutale, cynische grapjes horen bij haar beroep. In een onvergetelijke scène zien we een opgraving van een lichaam op een hete zomerdag om een DNA-test bij een verdachte te kunnen doen. De dokter verwijdert tanden en botten. “Neemt u wat extra mee voor bij het aperitief”, vraagt Gruwez onder een roze paraplu. Als ze de medewerking nodig heeft van de Amerikaanse recherche, luidt het vrank: “Laten we de Verenigde Staten de oorlog verklaren!” Een Marokkaan bezweert ze dat de woede van Allah niets vergeleken is met die van haar.
Een onopgeloste zaak over de moord op twee prostituees geldt als rode draad van de documentaire. Enkele verdachte personen worden jaren na de feiten nagetrokken met nieuwe onderzoeksmethoden, maar de zoektocht verloopt moeizaam. Het is niet zoals een doorsnee tv-crimi, waar de dader aan het einde van de aflevering wordt gevat. “We kunnen geen wonderen verrichten,” besluit een speurder tegen Gruwez.
‘Ni juge, ni soumise’ (2017) is op 31 januari 2022 uitgezonden door Canvas en is nog tot 1 maart 2022 beschikbaar op VRT Nu.
