In een van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten in Brussel loopt tot eind deze maand de tentoonstelling ‘Marc Chagall – retrospectieve 1908–1985’. Bij het realiseren werd een partnerschap aangegaan met het State Russian Museum in Sint-Petersburg en de tentoonstelling was eerder al te zien in het Palazzo Reale in Milaan.
Werken uit Rusland, de VS en een viertal Europese landen werden naar Brussel gehaald. Een tentoonstelling als een statement tegen een krachteloos Europa zijn ze geworden, tegen een Europa dat in duistere tijden teruggrijpt naar het meest donkere verleden en afglijdt naar het pessimisme. Met de werken van Marc Chagall, een atypische modernist van het eerste uur, wordt een artistiek traject uitgezet dat zowel de Joodse identiteit als het Russisch bewustzijn aanhaalt en waaruit de contradictie tussen avant-garde en subjectiviteit moet blijken.
Val van de engel (bron: website KMSK Brussel)
Chagall omarmt al vroeg in de vorige eeuw de moderniteit maar nooit zal hij, door al te grote abstractie van zijn onderwerpen, zijn thematieken verloochenen. Een opeenvolging van al dan niet opgedrongen emigraties die een gevolg zijn van persoonlijke keuzes en conflicten en van politieke omstandigheden, loopt als een rode draad door het leven van de kunstenaar.
Al op 20-jarige leeftijd verzet Chagall voor het eerst de bakens. Vanuit Sint-Petersburg, waar hij studeerde, trekt hij naar Parijs. Hij zoekt er een eigen artistieke taal door avant-gardestromingen op Joodse en Russische volkstradities te enten.
Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog noodzaakt hem om weer in Rusland te wonen en te werken. Na de revolutie van 1917 steunt hij actief het nieuwe regime maar zal, na een achttal jaar, in confict komen met vertegenwoordigers van een Russische hardline avant-garde.
Hij verlaat opnieuw het land om, na een kort verblijf in Berlijn, terug te keren naar Frankrijk. Hij schildert er met licht overgoten landschappen en vindt er, ook nu, in o.m. de fabels van La Fontaine, elementen van de Russische cultuur terug.
Het decennium voor de Tweede Wereldoorlog en de periode van de Tweede Wereldoorlog worden overschaduwd door tragiek. Chagall voelt zich verbonden met een bedreigd Joods volk en het verlies van zijn eerste vrouw valt hem zwaar. Hij is ook genoodzaakt om naar Amerika te emigreren.
Na de Tweede Wereldoorlog keert Chagall terug naar Frankrijk. Samen met zijn tweede vrouw vindt hij er een nieuw geluk. Ook artistiek leeft hij op.
De wandeling (bron: website van KMSK Brussel)
De opeenvolgende fases in het leven van Chagall vormen de leidraad bij het bezoek van de tentoonstelling. Doeken uit een zelfde periode hangen samen in een zelfde zaal. Naast de chronologische indeling van de werken wordt in een aantal zalen op een aantal specifieke facetten ingegaan. Zo is er een reconstructie van fresco’s uit het Joods theater in Moskou te bekijken. Ook het werk als illustrator van de Fabels van de klassieke Franse schrijver La Fontaine krijgt een zaal toebedeeld.
Vele van de aanwezige werken in deze tentoonstelling stralen optimisme, bij momenten zelf vrolijkheid uit. Het gebruik van uitbundige kleuren kan hier niet vreemd aan zijn. Het is tevens verrassend om zien hoe, ondanks de evolutie die Chagall heeft doorgemaakt, door de jaren heen zijn werk een picturale en compositorische samenhang behoudt. Waar in zijn vroeger werk archetypische figuren boven een Russisch-Joods dorp zweven zullen het later landschappen zijn waarin en waarboven Chagall de uit zijn innerlijk opborrelende figuren en symbolen gaat plaatsen. De esthetisering die Chagall realiseert is beheerst en getuigt van eerlijkheid en doorleefdheid.
Deze behoorlijk uitgebreide selectie uit Chagalls beeldend werk toont een uitmuntend kunstenaarschap aan. Dat Chagall ook in theatermiddens zijn sporen verdiende, zegt wat over zijn hang naar expressie van menselijke drijfveren, een zoeken door het individu en de mens als gedetermineerd wezen.
De tentoonstelling is tot 28 juni te bekijken in de KMSK (Regentschapsstraat 3, 1000 Brussel). Open op dinsdag tot vrijdag van 10u tot 17u, in het weekend van 11u tot 18u, op maandag gesloten.
Tekst: Michel Zeghers
