De kiezer heeft gesproken. Over de resultaten zal nog heel veel nagepraat worden. De vorming van een federale regering, hoogstwaarschijnlijk met de verkiezingswinnaars N-VA en PS, zal geen gemakkelijke klus worden. Maar hoe ging het eraan toe in een Brussels stemkantoor? Ik was voor het eerst opgeroepen als bijzitter in Etterbeek en mocht ijverig stempels zetten op oproepingsbrieven. Impressies van een verkiezingswaarnemer.
Half acht, het is voor een avondmens een ontiegelijk vroeg uur op een zondag. Maar ik stond paraat. Ik was nieuwsgierig om verkiezingen eens aan de andere kant mee te maken, als ambtenaar geloof ik in dienstverlening aan de maatschappij en burgerzin en er wachtte mij bovendien een beloning in de vorm van een vrije maandag als ik afstand deed van het zittingsgeld. De voorzitter van het stembureau begroette mij in het Frans en het Nederlands en nodigde me uit om koffie en een chocoladekoek te nemen. Hij was bloednerveus, want het was zijn eerste keer. De bijzitters druppelden een voor een binnen. Het zweet parelde al op het voorhoofd van de voorzitter toen hij moest beslissen wie moest blijven. Een vrouw zei dat ze nog veel werk had tegen morgen en kreeg dienstvrijstelling. Uiteindelijk bestond de ploeg uit een secretaris en vijf bijzitters, onder wie iemand van de gemeente. De uitleg over de te volgen procedure was niet al te duidelijk, de taakverdeling liep niet van een leien dakje. Kortom, een lichte vorm van chaos. Het stembureau ging dan ook met 20 minuten vertraging open.
Een vijftiental mensen bleek al postgevat te hebben aan de deur. Zeven uur later zouden circa 650 burgers hun stem uitgebracht hebben. Verkiezingen blijven het feest van de democratie. Mensen van alle kleur en gezindheid nemen deel, iedereen is evenveel waard. Een spontane opmerking als “wat gooien ze hier nu binnen in het stembureau?” mag snel gemaakt zijn, als democraat en humanist kun je die massale opkomst enkel toejuichen, zeker nu de stemplicht vooral een theoretisch principe is en voor zover ik weet geen aanleiding meer geeft tot sancties. Algemeen stemrecht is een verworvenheid van onze maatschappij, waaraan een lange strijd is voorafgegaan.
Het Brusselse electoraat is heel kleurrijk en divers. Ik maakte een wereldreis in mijn hoofd door te kijken naar alle geboorteplaatsen van de inwoners: Casablanca, Algiers, Kinshasa, Istanbul, Tirana, Bialystok, Manilla. Een opdeling in Nederlandstaligen en Franstaligen doet weinig recht aan die verscheidenheid. Al is Frans duidelijk de voertaal en heb ik mijn “bonne journée, bon dimanche, bon après-midi” niet vaak ingeruild voor “een prettige dag nog”. Dat we elkaar te weinig kennen, moest ik ook vaststellen, want mijn buurtbewoners zijn voor het overgrote deel onbekenden voor mij.
Het is zonneklaar dat die diversiteit ook voor problemen zorgt. Analfabete, enkel Berbers of Arabisch sprekende moeders van Maghreb-origine moeten in het stemhokje begeleid worden door hun dochter, al dan niet onder het waakzame oog van de druk bezette voorzitter. In hoeverre zijn ze gewapend om zelf een politieke keuze te maken? Dankzij de snel-Belg-wet hebben heel wat buitenlanders de Belgische nationaliteit verworven, waarvan er een groot aantal wellicht weinig banden met het land hebben. Ik denk aan hen die hierheen zijn gekomen door de mogelijkheden van gezinshereniging en partnerzoektocht in het thuisland. Identificeren ze zich met de stad waarin ze wonen en is dat nodig voor de sociale cohesie? Een moeilijk vraagstuk. Ik werd getroffen door een jonge zwarte man die als identiteitsbewijs een verfrommeld en gescheurd papier met zijn pasfoto erop toonde.
Geen stembusslag zonder anekdotes. Er was de man die er zijn beklag over deed dat de linkse splinterpartij waarvoor hij wou stemmen, in de gang van het stemlokaal niet geafficheerd was. Gelukkig kon hij er wel voor kiezen op de stemcomputer. Een vrouw met stembandproblemen zei nadat ze haar burgerplicht had gedaan dat het niet door de verkiezingen was dat ze haar stem was verloren. Een man met weinig vertrouwen in de goede afloop van de verkiezingen zei “tot binnen drie weken”. Een plichtsbewuste burger vroeg hoe lang hij de afgestempelde oproepingsbrief moest bewaren. En elektronisch stemmen bleek voor veel oudere mensen nog altijd een immense uitdaging.
De kiezers kwamen in verschillende golven, voor en na het middageten. Het bleef nooit lang stil. Het lunchpakket was voortreffelijk– drie sandwiches, een suikerwafel, een appel, een blikje cola en twee flesjes water – maar ik heb het tussen de bedrijven door moeten gebruiken. Tot het allerlaatste moment kwamen er kiezers. De man die tien minuten te laat kwam, mocht uiteraard niet meer stemmen.
De bijzitters moesten nog anderhalf uur nazitten. De gestresseerde voorzitter steunde en kreunde onder de nog af te handelen plichtplegingen. Ik mocht samen met een sympathieke straatgenote van Indiase origine de twee ingevulde stemboeken vergelijken en bij de namen van kiezers die niet waren opgedaagd noch zich verontschuldigd hadden noch een volmacht hadden gegeven, een A zetten. Van absent of afwezig. En er waren nog handtekeningen te zetten onder allerhande formulieren. De urne werd intussen afgehaald, de stemhokjes afgebroken.
Al met al vond ik het een nuttige, aangename ervaring. Ik heb me geen moment verveeld. Ik zag de buurtbewoners de revue passeren en werkte samen met wijkgenoten. Het bijzitten bleek een ideaal voorspel voor de verkiezingsuitslagen ’s avonds. Ik ben bereid het nog eens te doen, maar ik hoop nu vooral dat nieuwe federale verkiezingen pas over vier jaar plaatsvinden. De politieke partijen aan beide kanten van de taalgrens moeten nu hun verantwoordelijkheid opnemen en aan een akkoord werken. Want anders zou het feest van de democratie wel eens met een kater kunnen eindigen.
