Gastblogster Sandra Coumans ging voor BrusselBlogt in de KVS naar “De Mensheid” van en met Josse De Pauw kijken.
In de rol van pro-deo advocaat heeft Josse De Pauw het in zijn nieuwe stuk De Mensheid niet makkelijk. Hij moet met hart en ziel de mens tegen de mens verdedigen. En daarna wordt hem ook nog kritisch de maat genomen door Arnon Grunberg, die als schrijver aanvankelijk nog enigszins sympathie heeft voor De Pauws schizofrene situatie maar hem al snel begint af te kraken tot op het bot. Dat terwijl Grunberg nog enkele minuten eerder die aangeklaagde mens was. Ondertussen is het, zoals hij zelf ook op een bepaald moment op merkt, al lang geleden dat Grunberg zijn boek De Mensheid Zij Geprezen schreef, waarop de huidige voorstelling gebaseerd is. Dat was namelijk in 2001, nog voor de Twin Towers vielen en er oorlogen voortduurden, voor het wijdverspreide internet bashing, de internationale bankencrisis, de grootschalige vernietiging van Palmyra, de triomf van fake news en ga zo maar door.
In een voorstelling over de condition humaine bij uitstek, kan zo’n vergelijking met het boek én met het moment waarop het geschreven werd, natuurlijk niet uitblijven. Juist in deze roerige tijden begin je je toch automatisch af te vragen hoe het leven er net na de eeuwwisseling ook alweer uit zag, ook al is het maar goed 15 jaar geleden. Met de blik van nu voelt het toen zo onschuldig. Maar dat is wellicht precies zo’n soort van illusie die Desiderius Erasmus al in 1511 in zijn Lof der Zotheid, de eigenlijke brontekst, hekelde. Ons dwaze bestaan is daarmee zeker geen nieuw fenomeen.
Erasmus daargelaten, zet de huidige voorstelling vooral in op Grunbergs boek en probeert de bewerking ervan vorm te geven door De Pauw en Grunberg beide in de rol van zowel marionet alsook analist te presenteren, en een meta-niveau in de dialoog te verwerken: onder meer doordat Grunberg en De Pauw zichzelf op een bepaald moment als de schrijver en acteur-theatermaker die ze in realiteit zijn outen. Een voorbeeld: door de maatschappijkritische positie en de bijdragen van beiden aan de publieke opinie door de jaren heen (in het echte leven dus), zijn ze toch eigenlijk zelf ook deel van de “halfbakken intellectuelen” waar de advocaat in het boek en in het theaterstuk zich zo tegen weert. Dus uiteindelijk klagen De Pauw en Grunberg zichzelf aan. Door zulke bewegingen ontstaat er een ingewikkeld spel van ironie, uitbeelding, omkering en zelfreflectie waar je als toeschouwer niet meteen de vinger op kunt leggen.
Steeds weer terugkerend element in het stuk is het leven in al zijn extremen, de twee zijden van dezelfde munt: haat en liefde, goed en kwaad, zelfbeschikking en speelbal, controle en onderwerping, vertwijfeling en hoop, het rationele en de gekte, bezinning en zelfverheerlijking, verdediging en aanklacht, klaagzang en begeerte. Grunberg zelf typeert de rol van de intellectueel uiteindelijk als volgt: hoop in tijden van pessimisme en pessimisme in tijden van hoop (draagt hij daarmee overigens niet bij aan het creëren van nog een illusie – die van het pretenderen van een bepaalde overtuiging – en is hij kind van zijn tijd). Maar het gaat een stap verder dan het enkel benoemen van die tegenstellingen. Door dat ingewikkelde spel van ironie en omkering en ook in de voortreffelijke muzikale belichaming daarvan (door Claron McFadden, zang, en Kris Defoort, piano) vindt er steeds weer een kentering plaats, de tegenstellingen lopen in elkaar over en zijn niet meer duidelijk van elkaar onderscheidbaar. De Mensheid laat daarmee op overtuigende wijze de ambiguïteit van ons bestaan en onze ziel zien.
De Mensheid, Concept, regie en spel: Josse De Pauw; Tekst en spel: Arnon Grunberg; Muziek: Claron McFadden en Kris Defoort. Productie: LOD Muziektheater en de KVS.
Première: 1 juni in Gent; Tot 10 juni in de KVS Brussel. Verdere speeldata: 2-3 augustus Theater aan Zee, 10-11 augustus in Den Bosch (NL) en 19 augustus in Heerlen (NL).
