In het nieuwe ADAM – ken je het al, het museum voor DESIGN aan het Atomium? – loopt nu een bescheiden tentoonstelling over het Russische constructivisme van de jaren 1910 tot ’30. Grafisch ontwerp en typografie, spelen met lettertypes, het belang van het beeld over het woord, montage, met als doel een nieuwe wereld vorm te geven na de schokkende maatschappelijke veranderingen die tot het communisme leidden.
Overal herdenken tentoonstellingen vandaag 1917 en de Russische Revolutie: New York, Londen, Zürich, Berlijn, en Brussel. Maar ik wil eerst en vooral weten wie er nu eerst was: Bauhaus en De Stijl, of de Russen? “Er is een connectie”, hoorde ik tijdens de persvoorstelling, maar die info is me te mager.
Wat blijkt, tot mijn verbazing: ’t waren inderdaad de Russen die eerst met de nieuwe stijl aankwamen die ons zo geweldig zou beïnvloeden, van Bauhaus, De Stijl, Kurt Schwitters’ Ursonate, de moderne typografie, tot Oscar Niemeyer en Zaha Hadid (die de vormentaal gebruikte maar de socialistische verpakking weggooide) … of simpelweg de reclame-slogans. En fake news.
Constructivisme bouwde verder op het kubisme, het futurisme, het suprematisme en het rayonisme, maar was blijkbaar toch ook een geheel nieuwe visie om objecten te maken (construction art). Een avant-garde die nee zei tegen de traditie. Trouw naar de kwaliteiten van de materialen, was het de bedoeling om aan de nieuwe maatschappij letterlijk nieuwe vormen te geven. Glas en ijzer combineren, bijvoorbeeld, was voor kunstenaar-theoreticus Vladimir Tatlin teken van een nieuw begin, hoewel we dat al bij art nouveau hadden gezien. Tatlin vond naar verluidt inspiratie in Parijs in 1913 toen hij houten reliëfs van Picasso zag.
Nieuwe vormen, die moesten aansluiten bij een maatschappij met meer democratie (na de Romanovs) en de na-oorlogse moderniteit. Nieuwe vormen, die de propaganda van het nieuwe politieke systeem zouden gaan belichamen. Het zou echter bij papier, posters, en boeken blijven, want de mensen wilden de nieuwe objecten niet. Een papieren revolutie, dus, maar wat voor één. Net zoals cineast Eisenstein de gebeurtenissen van de Revolutie ensceneerde en zijn beelden naderhand in de officiële geschiedenisboeken van Oost en West terechtkwamen, zo leidden en beïnvloedden de gaandeweg massaal gereproduceerde beelden de hele bevolking. Tot op het moment wanneer de beweging zélf in diskrediet kwam, en ‘formalist’ een scheldwoord werd (1935 eind van het Constructivisme).
Een eerste foto-magazine zag het licht, 3, 4 jaar vóór Life-magazine in de U.S. Deze ‘bijbels voor de armen’ werden vertaald in het Duits, het Engels, het Frans, het Spaans. De Sovjet-successen werden aan de man gebracht via beeldverhalen die arbeiders zogezegd enkele jaren lang volgden in hun dagelijkse bezigheden. Stalin vond het zelfs even een goed idee om de werkkampen te promoten in de tijdschriften. Wanneer ik achteraf vraag hoe de Russische jeugd vandaag met TV omgaat, is het antwoord dat mensen geen TV meer willen in Rusland, als nieuwste trend.
Volgend jaar, 2018, in ADAM, tentoonstelling Russisch design. Het Atomium the Russian way, zeg maar. Dat wordt een overrompeling.
‘The Paper Revolution, Soviet graphic design and Constructivism’, ADAM, 05/05-08/10/2017. http://www.adamuseum.be/exposition_temporaire-atomium-7-museum-nl.html
