Nele Van den Broeck is niet aan haar proefstuk toe. Ze is theatermaker en singer-songwriter bij Nele Needs A Holiday, en schrijft voor De Standaard sprankelende columns over haar persoonlijke leven. Nu heeft de in Molenbeek wonende schrijfster – ze komt uit Merchtem – haar eerste roman uit: Iemand Anders. Ze lost de hooggespannen verwachtingen in met een tegelijk dolkomisch en dieptragisch verhaal over een vrouw die in een depressie stort en zich op een eigenzinnige manier wil heruitvinden.
Het leven van Sandra stort in elkaar als haar man Georg Sanctorum hun huwelijk per brief opzegt. Het eind van volgens haar “twaalf jaar seksuele exclusiviteit en een grotendeels beheerst samenwonen” laat haar radeloos achter. Ze leefde volledig in de schaduw van de succesvolle schrijver: ze deed op de uitgeverij de eindredactie van zijn boeken, verzorgde zijn PR, onderhield zijn netwerk, ze was zijn muze én onderwerp. Ze verlaat Brussel en keert terug naar haar ouders in het benepen Karst.
Sandra is futloos en zinkt weg in ledigheid, terwijl ze zichzelf en haar omgeving genadeloos observeert. Tot ze het besluit neemt om iemand anders te worden. Met ijzeren discipline wil ze datgene doen wat ze nooit durfde en waar Georg wel in uitblonk: roken, elke dag dronken zijn, in het rond neuken, lui zijn. Ze gaat aan de sigaretten, de marihuana en de gin, heeft ontluisterende Tinderseks (“een klein spits lulletje en een klotsende buik tegen mijn billen”), en voert tot verdriet van haar moeder geen klap uit. In de loop van die heilloze zelfdestructie bouwt ze wel een bizar netwerk op dat haar ondersteunt en voedt. In het dorp leert ze namelijk drie andere eenzaten kennen: een winkelbediende, een kruidenvrouw, een psychiater.
Geleidelijk ontstaat een boeiend psychologisch portret van een gevoelige vrouw die volgens de psychater te veel nadenkt (“Wat stel je voor? Een lobotomie?”). De inzinking, die doorleefd beschreven wordt, heeft een voorgeschiedenis van schuld en schaamte, van zelfverloochening en zelfhaat. Patronen herhalen zich. Als kind voelde Sandra al de druk om de lijm te zijn van een ongelukkig huwelijk tussen een zwijgende vader met verborgen verlangens en een spraakzame moeder die vooral bezig is met haar sociale positie en graag de schone schijn ophoudt. In haar huwelijk met Georg is het evenwicht volledig zoek. Ze valt als een blok voor zijn onweerstaanbare charisma: hij “leek het Zijn zelf, dat punt net voor de oerknal”. Haar beginnende schrijverscarrière wordt meteen in de kiem gesmoord. De seks verloopt “efficiënt”, omdat ze hem een hoogtepunt bezorgt, terwijl ze zichzelf bevredigt. De tweespalt tussen wie Sandra is en zou willen zijn uit zich in wonderlijke gesprekken met een duif, haar alter ego.
Op het einde gloort hoop aan de horizon: haar zoektocht naar zelfaanvaarding en zelfliefde begint vruchten te dragen en daardoor kan ze ook de ander omarmen: “Ik was mijn eigen kind, mijn plant, dit was mijn leven.” Ze heeft onder een schuilnaam – Nele Van den Broeck, wie we daar hebben! – een succesroman uitgebracht, heeft eindelijk een iet of wat eerlijk gesprek met haar moeder, vat een nieuwe studie aan.
De citaten in deze tekst bewijzen het opnieuw: Nele Van den Broeck kan schrijven. De korte hoofdstukken doen geregeld aan haar columns denken, met snedige formuleringen, meedogenloze observaties, bruisende dialogen, laconieke humor, hilarische situaties tot en met slapstick toe. Roken is “een wormgat maken in de tijd”, Tinder “de croupier van Sisyphus”, zwijgen “een foltertechniek”, “relaties theater, en geliefden slechts acteurs”. Het hoofdpersonage verwondert zich over “het minimalisme van de mannelijke badkamer”. De Vlaamse kwaal van niet praten over je gevoelens komt schitterend tot uiting als moeder aan de telefoon over de nieuwe Aldi in Karst begint als haar dochter haar hart uitstort. Degene die getroost wil worden, moet uiteindelijk zelf troosten. Op alweer een gênante ochtend komt Sandra “met modderige voeten en een gelaat vol zaad” bij haar vriendin aan.
Zeker, niet alles in het debuut van Nele Van den Broeck is even goed uitgewerkt en de ontknoping wordt te snel en niet altijd geloofwaardig afgewikkeld. Zo blijkt de kruidenvrouw ineens een advocaat gespecialiseerd in familierecht. Het voelt wrang en onlogisch aan dat Sandra’s succes toch weer aan Georg te danken is en dat de laatste zin van het boek aan hem gewijd is, terwijl we verrassend weinig over haar eigen schrijfsels vernemen. De gebruikte taal is rijk en helder, maar alles wat Vlaams zou kunnen zijn, is er zonder pardon uit geweerd. Crème au beurre wordt boterroom, een mancave een manhok, een pintje een biertje.
Daar staat gelukkig heel veel leesplezier tegenover. Iemand anders is een eigenzinnig en bitterzoet boek dat geestig én tegelijk verrassend donker is en dat overtuigt door spitse formuleringen en onverbloemde observaties. Dat verdient applaus – en zeker meer dan drie sterren (want “drie sterren is middelmaat, erger dan slecht”).
Iemand anders van Nele Van den Broeck is verschenen bij Horizon, een imprint van Overamstel Uitgevers.
