“From myths and discoveries to the chaos and cohesion of the 20th century, the House of European History will take visitors on a journey along the path of Europe’s history and challenge them to contemplate its future.” (brusselsmuseums.be)
De makers van het nieuwe House of European History in het Leopoldpark nodigen je uit om ‘Europa’ te blijven herinterpreteren.
Was het dus goeie seks of slechte seks, toen Zeus de Libanese bloemenplukkende prinses Europa begeerde en haar, vermomd als stier, (mee)nam naar Kreta? Europa, de bekoorlijke, opgaand in een verleidelijke Unie, of Europa, de mismeesterde, die van onheil behoed moet worden wanneer nieuwe kandidaten klaarstaan om haar te omarmen?
Op zoek naar een gemeenschappelijke noemer
Europa klimt in de 19e eeuw naar het dak van mondiale macht, ten tijde van de industriële revolutie, het nationalisme en het kolonialisme. Keizerrijken worden natiestaten, op dat moment. Er wordt gezocht naar factoren van samenhorigheid. Ook via de taal: talen worden gestandaardiseerd, naties worden gezien als taalkundige gemeenschappen. Een samenhorigheid die toen dus nog elk land apart betrof. Terwijl ik met mijn tablet rondloop in dit museum van ‘Europa’, charmeert het me om te merken dat anderen de rondleiding net in het Duits volgen, of nog een andere Europese taal. Ik voel me goed in dit Europese huis, ik voel verwantschap, ik voel me Europeaan. Moet ik voorzichtig zijn bij dat gevoel van mij? Is het authentiek?
Nog altijd gelden de nationale stereotyperingen, en ze zijn dagelijks een dankbare bron van vermaak, maar ook van gevaarlijke veralgemening. Een superleuk kaartje van Europa deelt het continent in naar Franse smaak wat betreft de keukenkunsten van hun fellow Europeans. Italy: overrated. Central/West-Europe: rotten cabbage. Spain: sugar-glazed croissants. Greece: chalky cheese… Mijn Hollandse audio-stem maakt één taalvergissing: “Jeanne Jaure”, noemt ze Jean Jaurès. Die Oll****** toch! “La lingua delle Europa è la traduzione”, volgens Umberto Eco.
Vandaag moeten we samenhorigheid zoeken en vinden op globaal niveau – en Europa is even globaal als de rest van de wereld. Wat de mens deelt, dát moeten we vinden als gemeenschappelijke factor. Elementen, zó sterk, die ons verbinden, doordat we ze sterk aanvoelen. De oude technieken, zoals nationalisme of kapitalisme, helpen ons daar niet te komen. Misschien is het naar binnen kijken, elke Europeaan afzonderlijk, nuttiger dan het groepsgevoel. Meer individualisme, maar dan wel in de humanistische betekenis, zoals die bij onze eigen renaissance vorm kreeg. We hebben het in onze erfenis zitten, we moeten het alleen nog laten doorgroeien. De wereld kan ons helpen, de wijsheid wacht overal. Meditatie kwam uit het Oosten.
De vraag of kapitalisme het beste systeem is voor Europa wordt letterlijk gesteld door de stem van de audio-gids. “Of ligt de klemtoon te veel op het louter maken van winst?” Opstand, revolte, volkswoede zal opnieuw een wending moeten geven aan onze geschiedenis. Maar hoever kunnen we gaan? Opnieuw dezelfde (Noord-Nederlandse) audio-stem: “Kan een terreurdaad onder sommige omstandigheden gerechtvaardigd zijn, of is geweld zonder meer onaanvaardbaar?” Een heel hete vraag, zo in een officiële museumcontext. Ik sta stil bij dat modewoord ‘onaanvaardbaar’. Zoveel dingen zijn vandaag ‘onaanvaardbaar’. Ik heb schrik van dat woord! Onaanvaardbaar? Vooral ook (al te) menselijk, ja! Dat woord, dat door zijn veelvuldig gebruik snel van betekenis uitgehold wordt, lijkt te staan voor een Internationaal Strafhof-mentaliteit: het volstaat wandaden te bestraffen, publiekelijk uit te gommen. Welnee, dat zal niet volstaan. De mens kent zichzelf nog niet genoeg, graaft niet diep genoeg. Nietzsche, die ons haast doodgroef, is niet te bespeuren in da House, net zomin als zijn filosofische soortgenoten, op een buste van Aristoteles na, die dan maar de hele groep vertegenwoordigt.
Wel zo Banksy, de schaduw-kunstenaar(scollectief), met zijn vreedzaam straatprotest. Hij wijst op de hedendaagse slavernij, die de oude vormen (met ketenen en zweepslagen) heeft opgevolgd, geruisloos, automatisch, niet vrolijk stemmend. “De Europese traditie van vreedzaam activisme en zelfkritiek”, zoals het hier heet, “zorgde voor de afschaffing van de slavernij.” Als je niet verder leest of denkt dan deze boodschap, kan je lekker gaan zonnen met een ijsje straks. Kolonialisme, ’t zelfde probleem: we blíjven verlangen naar steeds meer luxe, alleen is het nu op wereldschaal… iedereen doet mee. De wereld koloniseert de wereld. … onaanvaardbaar!
Halfnaakt zonnebaden voor het House of European History, toppunt van Europese vrijheid
