Volgens het recent verschenen onderzoek van de Koning Boudewijn Stichting over de Brusselse identiteit bestaat er geen Brusselse identiteit omdat identiteit zich in Brussel afspeelt op wijkniveau. Ik denk graag na over de creatie van identiteit na mijn terugkeer uit São Paulo, Brazilië, waar de bakermat van het identiteitsdenken gelegen is.
São Paulo was begin jaren twintig een stad van immigranten. Iedereen sprak zijn eigen taal en organiseerde zich volgens zijn eigen culturele instellingen. Er was sprake van hyperdiversiteit zoals nu in Brussel. Elke bevolkingsgroep had zijn culturele instelling, behalve de Afro-Brazilianen, die als gemeenschap vergeten en achtergesteld werden.
Er zijn gelijkenissen met het huidige Brussel. Veel culturele instellingen die aan land of continent gebonden zijn in Brussel, bevinden zich op wijkniveau. Ook in het São Paulo van de jaren twintig troepten bevolkingsgroepen samen in bepaalde wijken.
Er ontstonden twee bewegingen in São Paulo. Oswaldo de Andrade legde de basis voor de antropofagie (kannibalisme), een identiteitsleer die de Europese assimilatie van Brazilië tegen wilde gaan door enkel het beste te nemen uit andere culturen. Daarnaast waren er de geel-groenen of de integralisten, die later uitgroeiden tot de Anta-beweging. Zij pleitten voor een sterke integratie en assimilatie in één cultuur, waarin de elementen van de Braziliaanse cultuur geprezen worden. Het werd in die tijd gebrandmerkt als fascistisch. Tot de roep kwam naar een sterke leider, iemand die orde op zaken kon stellen. Deze man was Getúlio Vargas, een president en dictator die na een staatsgreep aan de macht kwam en op zoek was naar eeuwige roem.
Vargas voerde taalwetten in. De maatschappij zou nu in het Portugees worden georganiseerd en iedere instelling moest zijn naam in het Portugees veranderen. Iedereen moest vanaf nu Portugees spreken. Toch creëerde hij geen Brasilidade. De integralisten kwamen in 1938 tegen hem in opstand. Daarna werd met de Estado Novo een autoritair regime uitgeroepen en de klassieke partijen werden ontbonden.
De geschiedenis van Brazilië kan een blauwdruk zijn voor de Brusselse identiteit, maar deze constructie valt in elkaar als het woord ‘fascisme’ wordt gebruikt. Omdat integralisme in Brazilië geen nazisme is, omdat het niet raciaal is, maar religieus. Dat is ook de lezing van het huidige Vlaamse Nationalisme, dat geen raciaal integralisme is, maar voornamelijk gebaseerd is op een religieus onderscheid. De christelijke-joodse tandem tegen de moslims.
In het Brusselse integralisme of het streven naar een Brusselse identiteit, is er wel sprake van raciale termen omdat minderheden in Brussel een veel grotere stem hebben dan in Vlaanderen. Toch valt het op de deze stemmen voornamelijk vanuit Vlaanderen worden aangewakkerd.
Brussel is ook een mozaïek van wijken zoals Brazilië een mozaïek is van staten. Dat maakt dat één bevolkingsgroep nooit de bovenhand kan nemen. Het Brusselse vraagstuk bevindt zich dus voornamelijk in taal. De botsing tussen het Nederlands en het Frans is eigen aan Brussel dat georganiseerd is door twee culturele gemeenschappen: de Vlaamse en de Franstalige.
De toekomst ligt echter in tweetaligheid volgens veel mensen of mijn inziens in meertaligheid. Als er bij een nieuwe staatshervorming naar Brussel als hoofdstad van Vlaanderen en Europa wordt gekeken, moet er sprake zijn van meertaligheid en zeker omdat Brussel eigenlijk voornamelijk kosmopolitisch is.
Is een kosmopolitisch Brussel en Brussel als hoofdstad van Europa hetzelfde, dat is de hamvraag en een breekpunt voor de toekomst. In welke mate heeft Brussel een Europese identiteit en bijvoorbeeld geen Congolese? De Matongé is hier een perfect voorbeeld van omdat de wijk in voortdurend conflict staat met Europese wijk door gentrificatie.
We hebben eigenlijk als Brusselaars vier keuzes: we assimileren ons, we nemen het beste van elke cultuur in navolging van De Andrade, we kotsen de integratie weer uit of we integreren ons in een toekomstige Brusselse identiteit.
De architecten van het Brusselse integralisme hebben dus een zeer moeilijk werk om aan het Brussel-gevoel te werken. Anderzijds kunnen we ons afvragen waarom het huidige Vlaamse integralisme er alle belang bij heeft om een zwakke Brusselse identiteit te hebben.
Dat ligt hem namelijk vervat in het verschil tussen Vlaams en Brussels integralisme, die elkaar tegenwerken op vlak van religie. Brussel is seculier en Vlaanderen is christelijk, wat tegenwoordig wel minder het geval is. En op basis van ras: Brussel is kosmopolitisch en Vlaanderen is blank, al is het niet zo zwart-wit.
Natuurlijk zwijgen we over de tegenstelling tussen arbeid en kapitaal, en tussen klein en groot, dik en dun. Er moet echter op de huidige tegenstelling gewezen worden om de krijtlijnen te kunnen uittekenen, natuurlijk niet om ons tegen elkaar op te zetten.
Mijn pleidooi voor meertaligheid in een cultureel kannibalistische wereld blijft bestaan. De slogan van deze beweging in Brazilië is ‘Tupi or To Tupi’. De Tupi’s zijn de oorspronkelijke bewoners van São Paulo die zich tegoed deden aan kannibalisme. In de Brusselse context: het is ‘Brussel of Brusselen’. Is er sprake van één vaste Brusselse identiteit of moeten we voortdurend leren van andere culturen en als het ware het beste vlees van andere culturen uit de supermarkt nemen? Sommige zien dit heel letterlijk, quoi.
Willemjan Vandenplas is Blogger. Bekijk zijn werk op Facebook en zijn website.
