Wie spreekt er nog over Winnie Madikizela Mandela? De Zuid-Afrikaanse vrijheidsstrijdster, die in 2018 overleed, raakte in opspraak en paste met haar onverminderde strijdlust niet in het verzoenende Rainbow Nation-verhaal na het einde van de apartheid. Tijd voor eerherstel, vinden theatermakers Junior Mthombeni, Fikry El Azzouzi en Cesar Janssens. De negen actrices met Afrikaanse roots nemen je in Dear Winnie mee op een emotionele roetsjbaan. Dit is niet zomaar een toneelstuk, maar een Gebeurtenis.
Dear Winnie is geen rechtlijnige biografie van Winnie Mandela. Het stuk vermengt scènes uit het leven van Winnie en uit de geschiedenis van Zuid-Afrika met doorleefde getuigenissen van de actrices, die in Winnie een inspiratiebron hebben gevonden voor zwart, vrouwelijk verzet. Deze gevarieerde, ietwat chaotische mix wordt gekruid met krachtige zang, dans en rap. Het resultaat is een overweldigend totaalspektakel.
De voorstelling slaagt erin om het menselijke leed in de townships tijdens de apartheid voelbaar te maken. We horen bijvoorbeeld marcherende laarzen en ratelende geweren en zien treurende moeders na een neergeslagen opstand in Soweto. De alledaagse racistische vernederingen door het blanke bewind worden gesymboliseerd door het verhaal van Saartjie Baartman, een zwarte Zuid-Afrikaanse vrouw die eind 18de-begin 19de eeuw in Europa als exotische bezienswaardigheid tentoongesteld werd. Winnie deelde mee in de klappen – ze werd in 1969 voor anderhalf jaar eenzaam opgesloten en onderging folteringen – maar bleef decennialang een boegbeeld van het ANC, terwijl haar beroemde man in de gevangenis zat en andere activisten in ballingschap leefden.
In het begin van de voorstelling moet Winnie voor de Waarheidscommissie verschijnen. Voorzitter Desmond Tutu vraagt haar om sorry te zeggen voor het leed dat ze heeft aangericht. Ze was betrokken bij de ontvoering van en de moord op Stompie Seipie, een jonge ANC-activist die van spionage verdacht werd. Winnie was verontwaardigd dat ze aan de kant van de daders werd geplaatst en dat haar levenswerk niet naar waarde werd geschat. Later werd ze ook nog veroordeeld wegens fraude. De scheiding van Nelson Mandela, de eerste president van het democratische Zuid-Afrika en Nobelprijswinnaar voor de Vrede, deed haar ster verder verbleken, al bleef ze populair onder de zwarte bevolking. Mama Winnie was haar bijnaam.
Winnie was dus geen heilige, maar ze blijft jonge zwarte vrouwen van vandaag inspireren. Zij worden nog altijd geconfronteerd met racisme en discriminatie en verzetten zich tegen het witte privilege. Dat wordt in het stuk expliciet benoemd en het alom bekende voorbeeld van Sinterklaas en Zwarte Piet wordt nog eens bovengehaald. Een veel sterker effect heeft de humoristische omkering van rollen. Cesar Janssens wordt als blanke letterlijk in zijn onderbroek gezet en als inferieur wezen omschreven. Onderdrukking laat lelijke littekens na en blijft lang doorwerken. In die zin is de peis en vree van de Zuid-Afrikaanse Rainbow Nation wellicht een naïef idee.
Het stuk overtuigt vooral door zijn tomeloze energie en intense emotionaliteit, ook al begrijp je niet alle toespelingen. Als toeschouwer word je stil van het schrijnende onrecht tijdens het apartheidsregime, waarna je meteen omvergeblazen wordt door uitzinnige, vreugdedronken taferelen, een mooie ode aan de levenskracht van de zwarte Zuid-Afrikanen. De scenografie – met kleurrijke doeken die plotseling op de grond vallen – en de eigenzinnige soundtrack- met unieke instrumenten zoals blaasbuizen en een rad van legerbottines – dragen bij tot de sfeerzetting. Het wonderlijke acteursensemble tilt de voorstelling naar een hoger niveau. De gepassioneerde actrices uit België, Nederland en Zuid-Afrika spelen alsof hun leven ervan afhangt. De Winnies kregen bij de Belgische première terecht een staande ovatie van een enthousiast publiek.
Dear Winnie, een productie van JR.CE.SA.R, KVS & NNT, speelt nog in de KVS BOL tot zaterdag 1 februari.
