Categorieën
Brussel Actua Pellicule & papier

De Vlamingen waren de migranten van gisteren

De voorbije twee eeuwen zijn duizenden Vlaamse gezinnen naar Brussel getrokken om er te wonen en te werken. In vergelijking met het arme Vlaanderen bood de hoofdstad volop kansen op een beter leven. Dat blijkt uit de documentaire die oud-VRT-journalist Peter Verlinden maakte in opdracht van het Migratiemuseum in Molenbeek.

Bij 19de-eeuwse migranten in Brussel wordt vaak gedacht aan Franse schrijvers in ballingschap zoals Victor Hugo en Charles Baudelaire, of een Karl Marx, die het Communistisch Manifest hier schreef. Maar dat waren uitzonderingen. In aantal waren er veel meer Vlamingen die het plattenland inruilden voor de stad om economische redenen. Armoede was wijdverspreid in Vlaanderen. De scholingsgraad was laag. Landbouwers slaagden er met moeite in om te overleven, en de kleine zelfstandigen hadden het eveneens moeilijk om rond te komen. De industrialisering creëerde nieuwe jobs in de stad.

In de eerste decennia van het onafhankelijke België vestigden de Vlamingen zich vooral in de Kanaalzone. De duurdere binnenstad was vooral voor de bourgeoisie gereserveerd. De Vlamingen vonden werk in fabrieken of in de bouwsector. De nieuwe functie als hoofdstad en de instroom van migranten deden de Brusselse bevolking explosief groeien. De vaak nog landelijke gemeenten rond de vijfhoek verstedelijkten in rap tempo.

De Vlamingen maakten de verfransing van Brussel aan den lijve mee. Brussel is van oorsprong een Brabantse stad en het overgrote deel van de inwoners sprak tot ruim in de twintigste eeuw Nederlands, of een dialect ervan. Maar het Frans was in België tot 1898 de enige erkende taal voor het staatsbestuur, de rechtspraak en het staatsonderwijs. De elite bediende zich van het Frans. Wie hogerop wilde, moest de taal van Molière beheersen. Franstalig middelbaar onderwijs bleef tot in 1932 de norm.

Bij de economische migratie van Vlamingen in het interbellum verschuift de klemtoon van de industrie naar de middenstand en dienstensector. De nieuwkomers vestigen zich bijvoorbeeld als bakker of slager. In de jaren zestig gingen Vlamingen met een academische opleiding bij de overheid aan de slag, of bij culturele instellingen zoals de radio en tv. Het hardere fysieke werk wordt intussen overgenomen door migranten uit andere landen, eerst uit Italië, later uit Marokko en Turkije, met wie België respectievelijk in 1946 en 1964 een bilateraal verdrag ondertekende om ‘gastarbeiders’ te laten overkomen. De Vlaamse migratie in Brussel mag een succesverhaal genoemd worden, want velen slaagden erin zich op te werken en in de stad een nieuw leven op te bouwen.

De 35 minuten lange documentaire toont aan de tand van getuigenissen van huidige Vlaamse Brusselaars het wedervaren van drie gemigreerde families. Jef Mennekens (1877-1943) is een van de geportretteerde figuren. Hij kon als enige van zeven kinderen van een uit de Kempen afkomstig gezin studeren en schopte het tot schrijver en gemeentesecretaris van Molenbeek. Maar ook een metselaar en een medewerkster van een platenfirma die verliefd wordt op een Marokkaanse jongen komen aan bod. Demograaf Patrick Deboosere (VUB) geeft tekst en uitleg.

De film toont dat migratie van alle tijden en plaatsen is, en dat de stad veel kansen biedt om je kinderen een betere toekomst te geven. Een hoopvolle boodschap, ook voor ketjes van vandaag met migratieachtergrond. De film maakt de parallellen op een mooie manier aanschouwelijk, maar negeert ook de verschillen. Een groeiend aantal succesverhalen kan niet verhullen dat er nog altijd veel kinderarmoede en leerachterstand bij nieuwe Belgen is, dat er culturele kloven tussen gemeenschappen gapen en dat structurele discriminatie de sociale mobiliteit ondermijnt. Ook de stadsvlucht van Vlamingen naar de Rand blijft buiten beeld, al blijkt subtiel dat de geportretteerde Brusselaars niet altijd in het gewest wonen.

De film ‘Brussel en Vlaanderen: een verhaal van migranten’ kan voor 10 euro besteld worden bij het Migratiemuseum en gaat ook op tournee, bijvoorbeeld in Muntpunt op 11 mei.

Share

Door Tom

Nieuwe Brusselaar met een passie voor taal, cultuur en journalistiek. Geboren in Sint-Niklaas. Studeerde Germaanse talen in Gent en woonde na zijn studie zes jaar in Berlijn. Houdt zich bezig met beleid en communicatie binnen de Vlaamse overheid en is journalist in bijberoep.