In dezelfde week waarin een Brusselse rechtbank de Belgische staat veroordeelde wegens de aanpak van de opvangcrisis, kwam de bevestiging dat de houten banken van het Noordstation mogen blijven staan. De maatschappelijke verontwaardiging over de mensonwaardige behandeling van asielzoekers blijft grotendeels uit, maar voor de redding van de banken weerklinkt luid applaus. Een futiel onderwerp, of schuilt er meer achter dit burgerinitiatief?
De Brusselse actiegroep ‘Red onze banken’ haalde zijn slag thuis. Het Brussels Gewest zette het Noordstation op de bewaarlijst voor monumenten. Dat betekent dat ook de inboedel bescherming geniet. De houten banken op de perrons die nog niet zijn weggehaald, mogen blijven staan. Het blijft nog onduidelijk of de NMBS inspanningen zal doen om de al verwijderde banken in ere te herstellen, maar het hartverwarmende burgerinitiatief kan nu al een succes genoemd worden. Drie goede redenen waarom de banken gered moesten worden.
Achteloze omgang met erfgoed
De houten banken werden speciaal ontworpen voor de opening van het huidige Noordstation in 1952, na de aanleg van de Noord-Zuidverbinding. Ze koppelden comfort en degelijkheid aan een warme esthetiek. Ze leken wel gemaakt te zijn voor de eeuwigheid. Tot de NMBS ze plotseling begon weg te halen en te vervangen door metalen zitjes. Onder het mom van uniformiteit werd gewaardeerd erfgoed zomaar ingewisseld voor een killere, lelijkere variant, met minder zitcomfort. De actiegroep en stadsbeweging BRAL dienden een erfgoedpetitie in bij het Brussels Gewest en kregen bijval in de media en bij stadsbewoners. De Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen gaf een gunstig advies voor de bescherming.
De achteloze omgang met erfgoed is in Brussel een oud zeer. Geert van Istendael schreef in ‘Arm Brussel’ dat de stad zichzelf onophoudelijk “vernield, verscheurd, opengebroken, besmeurd en verkracht” heeft. In andere steden zijn daar oorlogen voor nodig, maar in Brussel gebeurde het in vredestijd, in naam van de vooruitgang, uit geldgewin, door wanbestuur en ter meerdere eer en glorie van België en Europa. Toegegeven, de houten banken van het Noordstation zijn niet te vergelijken met het Maison du Peuple van Victor Horta. Dat wonderlijke gebouw uit 1899 werd in 1965 gesloopt ondanks protest van architecten wereldwijd en in plaats ervan kwam de eerder banale Blatontoren. Maar toch, de actie van ‘Red onze banken’ is een hartenkreet om ons kleine en grote patrimonium te koesteren en niet zomaar zonder boe of bah weg te kieperen.
Een warme samenleving
De NMBS verving de houten banken door metalen banken met tussenschotten. Je kunt er niet op liggen. Het is zo een staaltje van vijandige architectuur, bedoeld om mensen die overlast veroorzaken – lees: daklozen, alcoholisten, drugverslaafden en ‘hangjongeren’ – te weren uit de publieke ruimte. In en rond het Noordstation verblijven al jaren heel wat dakloze vluchtelingen. Zij lijken door deze en andere maatregelen te worden weggepest, al geeft de NMBS zelf aan dat ze mensen wel degelijk helpt om een geschiktere opvangplaats te vinden in de rest van de stad.
Mensonvriendelijke monstruositeiten, zo noemde een actievoerder de metalen banken. Want deze banken zijn geen ontmoetingsplek meer. Je kunt niet meer dichter bij je gezelschap kruipen, even languit gaan liggen als je moe bent, je geliefden en je spullen vlak bij je houden. Het zijn kille, asociale eenzitjes. ‘Red onze banken’ grijpt een concrete zaak aan om te pleiten voor een warmere samenleving, waar iedereen welkom is en zich kan ontplooien, zonder onderscheid des persoons.
Burgers engageren zich
‘Red onze banken’ ontstond van onderuit. Geëngageerde Brusselaars en sympathiserende pendelaars en Brussel-liefhebbers toonden hun bezorgdheid, verzamelden zich en schoten in actie. Ze startten een petitie, roerden zich op sociale media, kwamen op straat en gingen langs bij de bevoegde instanties zoals de NMBS en de Brusselse regering. Uit liefde voor hun stad wilden ze iets verbeteren in het algemene belang. Daarvoor schakelden ze hun ongebreidelde creativiteit in. Dat resulteerde in een straatoptocht naar het Noordstation, gedichten en verhalen, foto’s, tekeningen en affiches. De brede waaier aan acties is mooi gedocumenteerd, in het Nederlands en het Frans, op de Facebookpagina.
Die actieve, participatieve vorm van burgerschap is niet nieuw in Brussel. De voetgangerszone in de Anspachlaan ontstond na acties van Picnic the Streets voor een autovrij Beursplein. Het burgercollectief Filter Café Filtré effende de weg voor veiligere en gezondere schoolstraten. Nul verkeersdoden in de stad, dat is het doel van Heroes for Zero. Buurtbewoners van de Picardstraat namen het inspirerende initiatief voor een zomerse speelstraat. Pool is Cool pleit al jaren voor openluchtzwemmen in Brussel en opende aan het Kanaal in Anderlecht in afwachting alvast het kleinschalige openluchtzwembad Flow. En in het Noordstation werd de goudgele ster tegen de wand van de lokettenhal door een protestactie gered.
‘Red onze banken’ schaart zich dus in een rij van Brusselse burgerinitiatieven voor een betere stad. Waar het beleid tekortschiet, hopen Brusselaars met hun acties iets in gang te steken.
