Bruno Vanden Broecke en Valentijn Dhaenens brengen in Rexit! van Vincent Stuer de Koningskwestie op de planken. Koning Leopold III en zijn minister van Buitenlandse Zaken Paul-Henri Spaak kruisen de degens over de Belgische opstelling tegenover de Duitse bezetter. Het resultaat: oerdegelijk acteurstheater, dat echter dramatisch te vlak is en je als toeschouwer onvoldaan achterlaat.
Als Vanden Broecke opkomt, in drieledig geruit pak, heeft hij het publiek meteen in de ban. Hij zegt dat het vandaag roerige tijden zijn, waarin het onbehagen heerst. Waarna hij terugblikt op een sleutelmoment in de Belgische geschiedenis. Via een ouderwetse diashow introduceert hij zijn tegenspeler: Koning Leopold III. De vorst werd niet gespaard door het leven: hij verloor op jeugdige leeftijd zijn vader Albert I en zijn Zweedse echtgenote Astrid. Als minister van Verkeer ontmoet Spaak voor het eerst de koning, die zijn naam via een ezelsbruggetje (fiets – wiel – spaak) onthoudt. Het klikt wonderwel tussen de generatiegenoten, allebei geboren rond de eeuwwisseling.
Maar dan breekt de Tweede Wereldoorlog uit. De regering kan de koning niet bereiken. Spaak weet hem op te sporen in het Kasteel Wijnendale in Torhout en heeft een nachtelijk gesprek met hem. Enter Valentijn Dhaenens. Leopold III is zeker van zijn stuk: hij wil als opperbevelhebber in het land blijven bij het leger en de Belgische bevolking. De regering maakt zich echter op om in ballingschap te gaan, eerst in Frankrijk, dan in Engeland, om aan de zijde van de geallieerden de strijd tegen nazi-Duitsland voort te zetten.
Het is het begin van het grote misverstand. Twee werelden botsen op elkaar. Leopold III wil naar eigen zeggen de monarchie en het vaderland redden en geen vaandelvlucht plegen. De oorlog op het Europese continent is voor hem voorbij. Hij wil zich arrangeren met het nieuwe autoritaire regime. Spaak is als latere grondlegger van de Verenigde Naties en de Europese Unie en secretaris-generaal van de NAVO veel internationalistischer gesteld, en is een pleitbezorger van de democratie. De koning gaat volgens het socialistische kopstuk regelrecht in tegen de grondwet.
Het levert pittige, intelligente steekspelletjes op tussen de beide protagonisten. Spaak heeft respect voor de vorst, maar reageert vol ongeloof op zijn eigengereide houding. Na de oorlog wijst hij op de negatieve perceptie die de koning heeft gecreëerd door zijn feestelijke huwelijk met Lilian Baels tijdens zijn ‘krijgsgevangenschap’ en op de scherpe verdeeldheid die heerst onder de bevolking over zijn terugkeer. Leopold III reageert bars. Hij heeft altijd het beste voor gehad met de Belgische bevolking en heeft zich ingezet voor het lot van de krijgsgevangenen. Zijn huwelijk is er uit liefde gekomen en Lilian is als een moeder voor zijn kinderen. Hoe democratisch is Spaak als hij de koning tot troonsafstand wil bewegen, ook al stemde 58% van de bevolking tijdens een referendum voor zijn terugkeer, en laat hij perceptie niet primeren op de realiteit?
Veel dramatisch potentieel, maar het blijft grotendeels onbenut. De enscenering is te braaf en te voorspelbaar. Het stuk boeit wel door de dialogen en het spel van de topacteurs, maar het grijpt nooit naar de keel. Vooral Valentijn Dhaenens blijft erg bleek en straalt weinig overtuigingskracht uit. Een kritischere benadering van Leopold III was welkom geweest. Van zijn autoritaire antidemocratische gezindheid – in die jaren zeker geen uitzondering – en zijn gebrek aan appreciatie voor het verzet zien we bitter weinig. De tekst blijft te veel aan de oppervlakte hangen met weinigzeggende anekdotes zoals de Amerikaanse horloge van Spaak. Het oorlogsleed van de bevolking en de polarisatie over de koning worden niet invoelbaar gemaakt. Al wordt nog een verdienstelijke poging gedaan om met stroboscopisch licht en industriële klanken de oorlog op te roepen. Het neerdwarrelend krantenpapier moet het hoogoplopende debat symboliseren.
Rexit! eindigt zoals het begon, met een diashow. Leopold toont als oudere man de foto’s die hij maakte van zijn wereldreizen. De vorst is na de troonsafstand op een zijspoor beland en is enkel nog observator. In zijn eigen land heeft hij geen rol meer van betekenis. Privé heeft hij wel geluk gekend met Lilian als levenspartner. De finale levert geen vuurwerk meer op. We moeten het stellen met een gezapig slotakkoord dat niet nazindert. De relevantie voor onze bewogen tijden blijft onduidelijk.
Rexit! ging in première op 19 januari en is nog tot en met 31 januari te zien in de KVS.
