In de nasleep van de druggerelateerde geweldspiraal in Brussel met de gemeente Peterbos als ‘premium hellhole‘ regent het duidingen en verklaringen. Een hele verzameling van lokale en nationale politici wringt zich vrij om zijn of haar mening zo breed mogelijk te kunnen verkondigen.
Dit hele meningencircus speelt zich af op het spectrum tussen “justitie doet goed werk, daarom worden de drugdealers zenuwachtig en ontstaat er geweld. Eerst wordt het slechter, daarna beter” en “we hebben een prangend gebrek aan mensen en middelen”. Op de achtergrond en minder zichtbaar lees je ook de pijnlijke boodschap dat iets efficiënt aanpakken in Brussel een ernstig deel van het probleem is. Te veel partners die naar elkaar kunnen verwijzen. Dit geluid weerklonk evenzeer bij de problemen aan het Zuidstation. Het was de premier in hoogsteigen persoon die toen alle partijen bij elkaar zette om te komen tot een actieplan.
De opmerkingen van ordehandhavers op het terrein, onze politiediensten, zijn echter van een andere aard. Deze mensen staan met de voeten in de realiteit en weten van wanten. De korpschef van Brussel-Zuid, J. De Landsheer, gaf aan dat de politiediensten te veel belast worden met andere taken. In één adem verwees hij naar de politionele bijstand bij gevangenisstakingen. Maar ook de bijstand bij demonstraties en de beveiliging van andere evenementen (voetbal, Europese toppen, enz.) wegen zwaar door op de werking van de ordediensten.
Er is nochtans een essentieel verschil. De beveiliging en ordehandhaving van de openbare ruimte is en blijft mijns inziens de kerntaak van de ordediensten. Als dit te belastend is voor de dagelijkse ordehandhaving van Brussel, zal er hoe dan ook moeten uitgebreid worden in het kader. Misschien moeten de EU-partners hier ook een forfaitaire bijdrage leveren aangezien ongeveer voor alles wat de EU aangaat in Brussel gedemonstreerd wordt. Eén korps van één land kan toch moeilijk opdraaien voor alle overlast ten gevolge van Europese betogingen?
De politionele bijstand bij gevangenisstakingen is van een geheel andere orde. In principe zou dat probleem er eigenlijk niet mogen zijn. Sedert de wet op de minimale dienstverlening in gevangenissen is er een minimumbezetting vereist in gevangenissen tijdens stakingen. Deze minimale bezetting door penitentiair personeel voorziet in een minimumdienst die de basisrechten van burgers in detentie kan garanderen. Nochtans zien we bij de veelvuldige stakingen in het gevangeniswezen telkens een enorme inzet van politionele bijstand. Bepaalde politiezones worden tijdens stakingen quasi “leeggeplukt” om bijstand te verlenen in de gevangenis. De regio Noorderkempen kan er van mee spreken. Hoe moet men dit rare samengaan begrijpen van een wet op een minimumbezetting en toch een uitgebreide politionele bijstand? Beide zouden elkaar moeten uitsluiten, denk een wakkere burger toch?
De angel die alles verduidelijkt, zit jammer genoeg in de wet zelf vervat. De wet voorziet immers dat er geen opvordering van penitentiair personeel kan gebeuren tijdens de eerste 48 uur van een stakingsactie. De opvordering kan pas in gang gezet worden als de acties langer dan 48 uur duren. En zo gebeurt het dat we sedert deze wet nagenoeg geen stakingen meer hebben gekend die langer dan 48 uur hebben geduurd. Daarentegen is er een inflatie van 24-uursstakingen in de plaats gekomen. Het verschil is frappant. Alle argumenten die ooit aan de basis lagen om in een wet op een minimale dienstverlening te voorzien zijn die eerste 48 uur precies niet meer van tel. Tijdens deze eerste 48 uur lijken de basisrechten niet meer zo ‘basic’ voor de wetgever. Mijns inziens verdraagt een rechtstaat geen pauzeknop inzake mensenrechten.
Het gevolg is dat veelal zeer specifieke basisfuncties in de gevangenis worden ingevuld door politieagenten aangevuld met een amalgaam van penitentiair personeel (medische dienst, administratie, bewaking, techniekers enz.) dat die 48 uur nog komt werken. Het vergt bijzonder veel moed van deze veelal anonieme mensen die het verschil in dergelijke penibele omstandigheden nog willen maken.
Het hallucinante van deze hele situatie en de onveilige werk- en verblijfsomstandigheden voor mensen die op dat ogenblik nog in de gevangenis zijn, werd tijdens de staking van 12/6/2023 door de centrale toezichtsraad van het gevangeniswezen uitvoerig gedocumenteerd tijdens een plaatsbezoek. Het eindrapport telde maar liefst 19 pagina’s en is consulteerbaar op zijn website. In zijn advies aan de Minister van Justitie lezen we “De CTRG beveelt de minister van Justitie aan om de opvorderingsmogelijkheid van personeel door de provinciegouverneur uit te breiden tot alle stakingen opdat de essentiële diensten ook bij stakingen van minder dan 48 uur kunnen worden gegarandeerd”.
Met de hete adem van druggerelateerd geweld in onze grootsteden is het hoog tijd dat de wetgever of de minister een initiatief neemt tot wetswijziging waarbij de opvordering van penitentiair personeel mogelijk is vanaf het eerste uur. Een dergelijke wetswijziging is een zuivere win-win voor alle betrokken partijen. Politiediensten zullen niet meer massaal bijstand moeten leveren tijdens gevangenisstakingen. Ze kunnen dan eindelijk hun mankracht inzetten om de veiligheid van de openbare ruimte te garanderen. Bovendien zijn er geen extra kosten aan verbonden. Wie kan daar tegen zijn?
Vervolgens vinden er geen structurele schendingen meer plaats van basisrechten van gedetineerde burgers tijdens stakingen. Dit zou in een rechtstaat de evidentie zelf moeten zijn. Wie kan daar tegen zijn? Ten slotte geeft dit aan het penitentiair personeel dat werkt tijdens stakingen een kader om in veilige omstandigheden te kunnen werken gezien de basisfuncties door geschoold penitentiair personeel bezet worden. Wie kan daar tegen zijn? Wie is hier eigenlijk nog de benadeelde bij een wetswijziging? En waarom duurt dat zolang?
Serge Rooman is filosoof en directeur van de gevangenis van Merksplas.
